Μουσείο Φυσική Ιστορίας Μηλιάς

Ο Ελέφαντας των Γρεβενών

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, ο Δημήτρης Ζησόπουλος (Εικ. 1), παιδάκι τότε, παίζοντας με τα χώματα κοντά στο σπίτι του παππού του, έβρισκε απολιθώματα. Τα περισσότερα αποκαλύφθηκαν από τα νερά της δεξαμενής του υδραγωγείου, πάνω, στην κορυφή του λόφου, στην περιοχή Αμπέλια στις βόρειες παρυφές της πόλης των Γρεβενών και σε υψόμετρο 585 μ.. Στο τέλος της δεκαετίας, ως φοιτητής, έφερε δείγματα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), στον καθηγητή Παλαιοντολογίας Ιωάννη Μελέντη, ο οποίος προσδιόρισε ότι πρόκειται για απολιθωμένα οστά ελέφαντα.

Το 1990, η Ευαγγελία Τσουκαλά έκανε αυτοψία στην περιοχή φιλοξενούμενη από την οικογένεια Ζησόπουλου. Το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή για εκτεταμένες παλαιοντολογικές έρευνες από το Α.Π.Θ.. Η πρώτη ανασκαφή έγινε το 1992, με περιορισμένα μέσα και ανθρώπους. Συμμετείχε, μαζί με την Ε. Τσουκαλά, ο συντηρητής του ΑΠΘ Ε. Χατζηελευθερίου (Εικ. 2) και ο Δ. Ζησόπουλος, με πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα όπως είναι τμήμα του εμπρόσθιου πέλματος με τα οστά σε ανατομική συνάφεια, που δείχνει και τον τόπο θανάτου του ζώου. Ακολούθησαν δύο ουσιαστικές ανασκαφικές περίοδοι το 1994 και 1995 με αποτέλεσμα την αποκάλυψη τμήματος σκελετού ελέφαντα, ηλικίας 200.000 χρόνων και δύο δοντιών προϊστορικού βοοειδούς. Τα απολιθώματα αυτά κατ’ αρχάς στεγάστηκαν στο δημοτικό κτίριο «Λαδά». Αργότερα, το 2001 μεταφέρθηκαν και σήμερα στεγάζονται στο Δημοτικό Μουσείο Γρεβενών.

Ο Μαστόδοντας της Μηλιάς

Μετά το πέρας των ανασκαφών και των ραδιοχρονολογήσεων με τον «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟ», το 1996, η Ευαγγελία Τσουκαλά θέλοντας να αξιοποιήσει τις πληροφορίες του δασκάλου της Ιωάννη Μελέντη, ότι στο χωριό Μηλιά Γρεβενών κάποιος Θανάσης Δεληβός (Εικ. 4,5)ανακάλυψε απολιθώματα, με την ομάδα της πήγε στη Μηλιά κατά την επιστροφή στη Θεσσαλονίκη και τον αναζήτησε. Αφού τον βρήκε, τότε εκείνος της έδειξε απολιθώματα από την περιοχή του, κοντά στο σπίτι του. Στη συνέχεια η ομάδα ψάχνοντας εντόπισε τα πρώτα απολιθώματα. Ο Βασίλης Μακρίδης (Εικ. 6,7, Εικ. 3, δεύτερος) που ακολουθούσε τον Θανάση Δεληβό και τον μικρό τότε Ιωακείμ Ιωακειμίδη (Εικ. 3, τρίτος) παρατήρησε στην κορυφή του αμμόλοφου της θέσης Μηλιά1, των αποθέσεων του ποταμού Αλιάκμονα, ένα τμήμα οστού να προεξέχει. Στην αρχή νόμιζε ότι ήταν πέτρα, αλλά αυτό ήταν ένα στρογγυλό τμήμα από την επίφυση με την αρθρωτική επιφάνεια μεγάλου οστού ενός μεγάλου ζώου. Ακολούθως έσκαψε με τα χέρια και από μακριά μας ειδοποίησε ότι βρήκε σημαντικό απολίθωμα, το οποίο ήταν ένας ολόκληρος βραχίονας. Μισό μέτρο πιο δεξιά από το πρώτο εύρημα ο Ευριπίδης Μπαλτάκης (Εικ. 3, πρώτος) ανακάλυψε τμήμα χαυλιόδοντα.

Η τυχαία ανακάλυψη οδήγησε σε συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή, από το 1997, για να αποκαλύψουν ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα που αφορούν την Παλαιοντολογία: δύο πλήρεις, τεράστιοι χαυλιόδοντες (αυτοί είναι οι δεύτεροι κοπτήρες της άνω γνάθου) μήκους 4.39 μέτρων ο καθένας, σε θέση χιαστί, οι μεγαλύτεροι που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στον κόσμο ενός προϊστορικού προβοσκιδωτού (μαστόδοντα) (Proboscidea, Mammut borsoni (HAYS, 1834).